Uztailaren 6an, Gasteizen izan zen Marla Gutiérrez, K’inal Antsetik erakunde mexikarraren kidea. Erakunde horrekin batera, nazioarteko lankidetzako proiektuak egin eta sareak partekatzen ditu SETEMek. Harekin batera, topaketa bat egin genuen, non K’inal Antsetik erakundeak eginiko Saberes dokumentala aurkeztu zuen. Gainera, dokumentalaren gaiari buruz hizketan aritu ginen: emakume indigenen jakinduria eta jardunbideak lurrarekin eta lurraldeekin lotuta.
Dokumentala osorik ikusgai egongo da laster, K’inal Antsetik erakundearen Youtubeko kanalean, non, dagoeneko, elkarrizketatutako emakumeen lekukotzen lagin batzuk ikus daitezkeen. Zenbait estatuko emakumeek, esaterako, Txiapaseko, Guerreroko eta Oaxacakoek antzinako ohitura, erritu eta jakintzak mantendu eta igorri nahi dituzte.
«Aurrez aurreko topaketa bat egingo zen emakume guztiekin, gerturatu zitezen eta elkarrekin hausnartzeko. Covid-egoera zela medio, ezin izan zen topaketa egin, eta, horregatik, dokumentala sortzeko ideia sortu zen. Erkidego ezberdinetara joan ginen jakintza horiek filmatzera», azaldu zuen Marlak.
K’inal Antsetik erakundea 1991n sortu zen eta, ordutik, emakume indigenen kooperatibekin, kolektiboekin eta taldeekin lan egin du. SETEMen, Garapenerako Lankidetzaren Euskal Agentziak emandako informazioari esker, erakunde horrekin batera lan egiten dugu, Mexikoko herri indigenen autonomia ekonomikoa eta politikoa bultzatzeko, emakume indigenen eta nekazarien ikuspegitik abiatuta, lurraldeak modu holistikoan eraikiz.
«Dokumentalaren azken eszenetako bat Chichonal sumendian egin zen, erupzioa eta 40 urte geroago. Zenbait protagonista mugitu behar izan dira erupzioagatik, kontu naturalengatik Txiapasen lehen mugimendu bortxatuetako bat eragin zuenagatik. Jende askoren bizitza aldatu zuen: hizkuntzak, janzkerak edo ereiteko eta lurra lantzeko modua», azaldu du Marlak.
Lan horrek Mexikoko herrietako kultura-aniztasunaren zati handi bat erakusten du. Filmean, protagonistek zortzi hizkuntzatan hitz egiten dute. «Ohiturak asko aldatzen dira erkidego batetik bestera. Klimarekin lotura handia dute». Eta, hala ere, protagonistak azaldu zuenez, aurrez aurreko topaketa egin ezin bazuten ere, «dokumentaleko emakumeei gustatu zitzaien beste erkidego batzuen egoera berdina bizi dutela ikustea eta jakintzak partekatzen dituztela jakitea. Batzuk amonak dira, eta beste batzuk amak. Belaunaldiarteko topaketa da».
Antzinako bizimoduaren azken ahotsak?
Lekukotzak dira «antzinako bizimoduaren azken ahotsak. Emakume horiek guztiak tematiak dira. Haietako batzuek giza eskubideak defendatzen dituzte eta lurraldea babestu ere bai, eta, horregatik, jazarpena jasaten dute eta babesa izan behar dute». Besteak beste, lurra eskuratzeko aukeraren alde borrokatzen dute; Euskadin erreportaje hau irakurtzen duenari ezaguna egingo zaio. Dokumentalaren kasuan, legeak ez du aitortzen lantzen duten lurraren jabe posibleak direla, eta gutxika-gutxika lurra galtzen ari dira proiektu erraldoien alde.
Hurrengo belaunaldiek beren txanda hartzeak beste zailtasun bat sortzen du. «Sistemaren ondorioz, gazteek nortasuna galdu dute eta hirietako bizimodua hartzen dute, alegia, sistema kapitalistaren bizimodua. Gazteek nolabaiteko lotsa sentitzen dute ohiturak mantentzeagatik, eta, kanpora doazenean eta kanpoaldean hemengoari balioa ematen diotela ikusten dutenean, berriz gerturatu nahi dira», ohartarazi du Marlak.
«Emakume buruzagiak batasunean eraikitzen: autonomia, eskubideak, jasangarritasuna, aliantzak eta lurraldea» lankidetza-proiektuaren bidez, SETEMek eta AVCD-k K’inal Antsetik babesten dugu. Proiektu horren barruan egingo ditugun hurrengo ekintzetako bat da 15 eta 18 urte arteko emakume babesleen eta lurraren eta lurraldearen zaindarien sarea sortzea. Sare horrek jakintzak, errituak, dantzak eta ehunak mantenduko ditu eta kultura- eta adimen-ondareak defendatuko ditu. Mexikoko emakume indigenen eskubide indibidualak eta kolektiboak sustatzeko beste urrats bat izango da hori.
